بررسی تخصصی سیستم خنک‌کننده، سنسورهای حرارتی و روش‌های کاهش دمای کاری
داغ شدن بیش از حد (Overheat) یکی از خطاهای رایج در ویدئو پروژکتورهای Epson و BenQ است که معمولاً با چشمک‌زدن چراغ TEMP یا پیغام خطای Over Temperature روی نمایشگر همراه است. این خطا نشان می‌دهد سیستم خنک‌کننده قادر به حفظ دمای مناسب در بخش‌های اصلی دستگاه (لامپ، مین‌برد یا PSU) نیست. در ادامه، دلایل تخصصی بروز این مشکل و روش‌های رفع آن را مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم.
۱. نحوه عملکرد سیستم خنک‌کننده در پروژکتور
پروژکتورهای Epson و BenQ از ترکیب چند قطعه برای کنترل حرارت استفاده می‌کنند:
فن لامپ (Lamp Fan): وظیفه خنک‌سازی مستقیم ماژول لامپ را دارد.
فن منبع تغذیه (Power Fan): هوای گرم اطراف برد تغذیه را خارج می‌کند.
فن DMD یا LCD Panel: برای خنک نگه داشتن ماژول تصویر.
سنسور حرارتی (Thermistor / Thermal Sensor): دمای لحظه‌ای هر بخش را به مین‌برد گزارش می‌دهد.
هیت‌سینک آلومینیومی: انتقال حرارت از اجزای داغ به جریان هوا.
در مدل‌های Epson (مثل EB-X41 یا EB-S05) و BenQ (مثل MX532 و W1070)، مین‌برد بر اساس داده سنسورها، سرعت فن‌ها را با سیگنال PWM کنترل می‌کند. هرگونه اختلال در این سیستم باعث فعال شدن خطای Overheat می‌شود.
۲. دلایل اصلی خطای Overheat در ویدئو پروژکتور
۲.۱ گرفتگی فیلتر هوا یا مسیر تهویه
بیش از ۴۰٪ موارد داغ شدن پروژکتور به دلیل مسدود شدن مسیر جریان هوا است.
فیلتر گرد و غبار در جلوی ورودی هوا معمولاً پس از ۳۰۰ تا ۵۰۰ ساعت استفاده نیاز به تمیزکاری دارد.
در صورت گرفتگی، فشار هوا کاهش می‌یابد و دمای لامپ به سرعت افزایش پیدا می‌کند.
روش رفع:
فیلتر را با اسپری هوای خشک یا جاروبرقی تمیز کنید. در صورت تغییر رنگ تیره یا پارگی، حتماً تعویض شود.
در مدل‌های Epson، اگر فیلتر تمیز نشود، دستگاه حتی پس از خاموش و روشن کردن، همچنان ارور TEMP را نمایش می‌دهد تا زمانی که ریست حرارتی انجام شود.
۲.۲ خرابی فن خنک‌کننده یا کاهش سرعت آن
فن‌ها در پروژکتورهای BenQ و Epson از نوع DC Brushless هستند و به مرور زمان دچار افت دور، خشکی بلبرینگ یا توقف کامل می‌شوند.
مین‌برد با حس‌کردن نبود سیگنال Tach (فیدبک چرخش) خطای Overheat را فعال می‌کند.
روش تست:
هنگام روشن شدن، صدای تمام فن‌ها باید شنیده شود.
در صورت بی‌صدا بودن یک فن، با مولتی‌متر ولتاژ پایه تغذیه (معمولاً ۵ یا ۱۲ ولت) را بررسی کنید.
اگر ولتاژ وجود دارد ولی فن نمی‌چرخد، موتور معیوب است.
فن باید با مدل و سرعت مشابه تعویض شود، چون حجم هوای عبوری (CFM) مستقیماً بر عملکرد حرارتی تأثیر دارد.
۲.۳ خرابی سنسور حرارتی (Thermistor)
سنسورهای حرارتی در مدل‌های Epson و BenQ معمولاً از نوع NTC 10KΩ یا 100KΩ هستند.
این سنسورها در نزدیکی لامپ و پاور نصب می‌شوند و در اثر گرما یا گرد و غبار دچار تغییر مقاومت یا قطعی پایه می‌شوند.
روش تست:
با مولتی‌متر در دمای محیط مقاومت را اندازه بگیرید؛ باید در محدوده‌ی مشخص‌شده باشد.
اگر مقدار ثابت ۰Ω یا ∞Ω نمایش داده شود، سنسور سوخته است.
در صورت قطع یا اتصال کوتاه سنسور، پروژکتور در همان ثانیه‌های اول بوت خطای Overheat می‌دهد و خاموش می‌شود.
۲.۴ خرابی مدار کنترل حرارت روی مین‌برد
در موارد نادر، آی‌سی درایور فن یا مدار مقایسه‌کننده‌ی حرارتی (Operational Amplifier) روی مین‌برد دچار خطا می‌شود.
در این حالت حتی با فن سالم و مسیر تمیز، دستگاه داغ شدن اشتباهی گزارش می‌کند.
روش بررسی:
اگر با اتصال مستقیم فن به منبع خارجی (۱۲ ولت مستقیم) مشکل برطرف شود، احتمالاً مین‌برد در مسیر کنترل PWM یا تشخیص Tach دچار خطا است و باید توسط تعمیرکار بررسی شود.
۲.۵ افزایش عمر لامپ و حرارت بیش از حد نرمال
لامپ‌های UHP بعد از حدود ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ ساعت کارکرد، بازده نوری خود را از دست می‌دهند و حرارت بیشتری تولید می‌کنند.
در این مرحله، حتی سیستم خنک‌کننده سالم هم ممکن است نتواند گرمای اضافی را دفع کند.
راه‌حل:
وضعیت ساعت کارکرد لامپ را در منوی دستگاه بررسی کنید.
در صورت بالاتر بودن از ۳۰۰۰ ساعت یا مشاهده تیرگی در شیشه‌ی لامپ، تعویض ماژول کامل توصیه می‌شود.
پس از نصب لامپ جدید، شمارنده را ریست کنید تا خطای Overheat مجدداً ظاهر نشود.
۳. مراحل تخصصی رفع خطای Overheat در کارگاه تعمیر
۱. باز کردن کاور بالایی و جداسازی مسیر هوا از بخش اپتیک.
2. تمیز کردن کامل هیت‌سینک‌ها و فن‌ها با اسپری هوا و برس نرم.
3. شست‌وشوی فیلتر با محلول رقیق شوینده و خشک کردن کامل.
4. اندازه‌گیری مقاومت سنسورهای حرارتی در چند نقطه (لامپ، PSU، DMD).
5. تست حرارتی با سشوار صنعتی و بررسی واکنش فن‌ها (افزایش دور با افزایش دما).
6. بررسی آی‌سی درایور فن در مین‌برد با اسیلوسکوپ جهت مشاهده پالس PWM.
7. مونتاژ نهایی و تست در محیط واقعی با روشن ماندن بیش از ۳۰ دقیقه در حالت Normal Mode.
۴. روش ریست خطای حرارتی (Thermal Reset)
در برخی مدل‌ها، پس از رفع مشکل فیزیکی، خطا همچنان باقی می‌ماند. برای ریست دستی:
در Epson:
دستگاه را خاموش کنید، سپس دکمه‌ی Power + Down + Enter را همزمان نگه دارید تا LED خاموش شود. پس از چند ثانیه، دوباره روشن کنید.در BenQ:
از منوی Service وارد گزینه Thermal Reset شوید یا با نگه داشتن کلید Auto + Menu + Power به مدت ۵ ثانیه دستگاه را ریست کنید.
۵. روش‌های پیشگیری از بروز مجدد خطای Overheat
هر ۳ تا ۴ ماه یک‌بار فیلتر هوا را تمیز کنید.
پروژکتور را در محیطی با حداقل فاصله‌ی ۳۰ سانتی‌متر از دیوارها قرار دهید.
در زمان خاموش کردن، اجازه دهید فن کامل کارش را انجام دهد؛ دستگاه را ناگهانی از برق نکشید.
از مد تصویر Eco Mode برای کاهش حرارت لامپ استفاده کنید.
در فضاهای پر گرد و غبار از کاور محافظ در زمان خاموشی بهره ببرید.
جمع‌بندی
خطای Overheat در ویدئو پروژکتورهای Epson و BenQ معمولاً نتیجه‌ی ضعف در تهویه یا خرابی سنسورهای حرارتی است.
با بررسی مرحله‌ای فیلتر، فن‌ها، سنسورها و مین‌برد می‌توان به‌سادگی منبع خطا را شناسایی کرد.
تعمیر و سرویس دوره‌ای توسط کارشناسان فنی، علاوه بر رفع خطا، عمر لامپ و قطعات داخلی را تا دو برابر افزایش می‌دهد.
در مرکز اطمینان پروژکتور، سرویس کامل خنک‌کننده، تعویض فن‌های اورجینال و ریست نرم‌افزاری دستگاه‌های Epson و BenQ با گارانتی تست انجام می‌شود.
