ترکیب‌بندی • نکات عکاسی
تقارن و الگوها در اطراف ما حضور دارند، و مغز ما به‌طور طبیعی برای پیدا کردن آن‌ها برنامه‌ریزی شده است. اما گنجاندن تقارن و الگوها در عکاسی می‌تواند کمی ترسناک به نظر برسد.
مهم است که هم مفهوم تقارن و هم مفهوم الگوها را بفهمیم و یاد بگیریم چطور آن‌ها را به کار ببریم تا عکس‌های خیره‌کننده خلق کنیم. در الگوها وتقارن در عکاسی مدرن این آموزش بهترین روش‌های استفاده از تقارن و الگوها برای ساخت ترکیب‌بندی‌های چشم‌نواز بررسی خواهد شد.
بیایید شروع کنیم.
این مقاله بر اساس مفاهیم کتاب رویکردی مدرن به ترکیب‌بندی عکاسی نوشته شده که در حال حاضر با ۵۰٪ تخفیف عرضه می‌شود اگر بخواهید برای آموزش بیشتر عمیق‌تر شوید.
تقارن در عکاسی
الگوها وتقارن در عکاسی مدرن و قوی‌تربه تصاویری گفته می‌شود که دو نیمه‌ی آن وزن بصری یکسانی دارند. چنین عکس‌هایی چشمگیر هستند چون انسان‌ها به‌طور طبیعی به تناسب متقارن و بصری که بازتابی از هارمونی باشد جذب می‌شوند. بنابراین حتی یک عکس ساده با یک سوژه‌ی کوچک، مثل میوه، می‌تواند اگر با تقارن گرفته شود، به یک شاهکار تبدیل شود.
انواع تقارن
تقارن در الگوها وتقارن در عکاسی مدرن انواع مختلفی دارد. در ادامه برخی از رایج‌ترین‌ها که احتمالاً هنگام عکاسی با آن‌ها روبه‌رو می‌شوید آورده شده است:
تقارن عمودی
رایج‌ترین و ساده‌ترین نوع تقارن است. کافی است دو طرف عکس شما متقارن باشند. می‌توانید خطی عمودی را تصور کنید که ترکیب‌بندی شما را از وسط نصف می‌کند. این نوع تقارن در عکاسی معماری بسیار پرکاربرد است.تقارن افقی
در این حالت به‌جای خط عمودی، خط یا جداسازی افقی در نظر گرفته می‌شود. این نوع تقارن اغلب در عکاسی منظره دیده می‌شود.تقارن شعاعی
برای عکاسی از اشکال دایره‌ای عالی است. در این نوع تقارن، عناصر در اطراف یک نقطه‌ی مرکزی قرار می‌گیرند، مانند امواج، چرخ‌ها، گنبدها و بسیاری از گل‌ها.تقارن بازتابی
همان‌طور که از نامش پیداست، مربوط به بازتاب‌هاست؛ مثل بازتاب ساختمان‌ها در شیشه، یا بازتاب در آب آرام. اگر دریاچه‌ای آرام را دیده باشید که درختان را منعکس می‌کند، نمونه‌ای از تقارن بازتابی است.
الگوها در عکاسی
الگوها تکرار عناصر هستند، چه در طبیعت و چه در سازه‌ها و اشیاء دست‌ساز. مغز ما به‌طور طبیعی از دیدن الگوها لذت می‌برد.
گنجاندن الگوها در عکس‌ها راهی عالی برای جلب توجه است. در الگوها وتقارن در عکاسی مدرن شما می‌توانید خطوط و اشکال را تکرار کنید تا الگو بسازید، و حتی فراتر رفته و با آن‌ها بافت‌های جذاب خلق کنید.
الگوها در همه‌ی انواع عکاسی، چه به صورت ظریف و چه آشکار، کاربرد دارند. تنها کافی است یاد بگیرید چطور آن‌ها را ببینید. بهترین راهبرد این است که به دنبال تکرار باشید و آن را به شکلی خلاقانه ثبت کنید که چشم بیننده را هدایت کند.
کجا می‌توان الگو و تقارن پیدا کرد؟
به‌طور کلی (که همیشه می‌توانید قانون را بشکنید)، برای الگوها وتقارن در عکاسی مدرن می‌توانید بخشی از تصویر را تکرار کنید و در جایی قرار دهید که ذهن ما بتواند آن را پیش‌بینی کند. نمونه‌ها شامل قوس‌ها و درگاه‌ها، جاده‌های مستقیم، منحنی صدف حلزون، گلبرگ‌های گل یا بازتاب منظره‌ها در آب هستند.
همچنین می‌توانید عکس‌های متقارن را با ثبت الگوهای تکراری خلق برای االگوها وتقارن در عکاسی مدرن کنید؛ مثل کاشی‌های سقف، چوب‌های انباشته، تخم‌مرغ‌ها در سبد یا نمای هوایی از سرهای انسان‌ها در جمعیت.
بهترین روش‌ها برای یافتن الگوها وتقارن در عکاسی مدرن
خطوط متقارن: با یک پس‌زمینه‌ی ساده و یک جسم در مرکز می‌توانید تقارن ایجاد کنید.
پرتره‌ی متقارن: می‌توانید با قرار دادن سوژه در مرکز قاب یا در مقابل یک پس‌زمینه‌ی متقارن، پرتره‌های متقارن خلق کنید. حتی صورت انسان که کاملاً متقارن نیست، می‌تواند چنین حسی ایجاد کند.
تقارن در طبیعت: حیواناتی مثل پروانه‌ها یا گوزن‌ها بدن‌هایی تقریباً متقارن دارند که می‌تواند سوژه‌های عالی باشند.
بهترین روش‌ها برای یافتن الگو
دید متفاوت: زاویه‌ی دید خود را تغییر دهید (از بالا، پایین، نزدیک یا دورتر) تا الگوها را کشف کنید.
پر کردن قاب: قاب را با عناصر تکراری پر کنید تا اثر الگو تقویت شود.
شکستن الگو: قرار دادن یک عنصر متفاوت در میان یک الگو می‌تواند کنتراست و نقطه‌ی کانونی قوی ایجاد کند؛ مثل یک سیب در میان سبد پرتقال.
نگاهی تخصصی به یکی از بنیادی‌ترین اصول ترکیب‌بندی
عکاسی تنها عمل فنی ثبت تصویر با فشار دادن شاتر نیست؛ بلکه ترکیبی از هنر، روان‌شناسی، و علم است. هر عکاس جدی به‌خوبی می‌داند که تفاوت میان یک عکس معمولی و یک اثر ماندگار، اغلب در جزئیات ترکیب‌بندی نهفته است. از میان اصول متعدد ترکیب‌بندی، دو عنصر «تقارن» و «الگوها» جایگاهی ویژه و تقریباً جهانی دارند. در الگوها وتقارن در عکاسی مدرن دلیل این اهمیت نه تنها به زیبایی‌شناسی وابسته است بلکه به نحوه‌ی پردازش مغز انسان برمی‌گردد. ذهن ما از بدو تولد برای تشخیص الگوها و جستجوی تعادل و نظم در محیط پیرامون ساخته شده است. همین ویژگی باعث می‌شود که عکس‌هایی با تقارن یا الگوهای منظم، در نگاه نخست جذاب‌تر و ماندگارتر باشند. در این مقاله به‌صورت عمیق و تخصصی بررسی می‌کنیم که الگوها وتقارن در عکاسی مدرن چگونه می‌توانند به خلق تصاویر قدرتمند کمک کنند، چه نوع تکنیک‌ها و ابزارهایی برای دستیابی به آن‌ها وجود دارد، و چه تفاوت‌هایی در کاربردشان در ژانرهای مختلف عکاسی مشاهده می‌شود.
روان‌شناسی ادراک تقارن و الگو
پیش از آنکه سراغ جنبه‌های فنی برویم، ضروری است بدانیم چرا الگوها وتقارن در عکاسی مدرن چنین تأثیر قدرتمندی بر مخاطب دارند. مطالعات علوم شناختی نشان داده‌اند که مغز انسان به‌طور طبیعی به دنبال الگو می‌گردد تا بتواند جهان را سریع‌تر و با مصرف انرژی کمتر پردازش کند. تشخیص الگوها نه تنها برای بقا در طبیعت حیاتی بوده بلکه در زیبایی‌شناسی و لذت بصری نیز نقش مهمی دارد. تقارن، به‌ویژه تقارن دوجانبه، به‌عنوان یکی از معیارهای ناخودآگاه ما برای قضاوت درباره‌ی زیبایی تعریف شده است. همین دلیل است که صورت‌های متقارن یا بناهای معماری متوازن، در فرهنگ‌های مختلف به‌عنوان زیبا و دلپذیر شناخته می‌شوند. بنابراین وقتی عکاس به‌طور آگاهانه از این خصوصیت استفاده می‌کند، در واقع در حال برقراری ارتباط مستقیم با ناخودآگاه بیننده است.
انواع تقارن در عکاسی و تحلیل تخصصی آن‌ها
الگوها وتقارن در عکاسی مدرن را می‌توان به دسته‌های مختلف تقسیم کرد، اما در سطح پیشرفته تنها شناخت نوع کافی نیست؛ باید بدانیم در چه شرایطی کدام نوع بیشترین کارایی را دارد.
۱. تقارن عمودی:
در این نوع تقارن، تصویر حول یک محور عمودی متعادل می‌شود. در عکاسی معماری، به‌ویژه در بناهای مذهبی یا کلاسیک، تقارن عمودی نه تنها حس شکوه و عظمت ایجاد می‌کند بلکه نگاه را مستقیماً به نقطه‌ی مرکزی قاب هدایت می‌کند. نکته‌ی مهم برای عکاس حرفه‌ای آن است که انتخاب لنز و فاصله‌ی کانونی دقیق، در جلوگیری از اعوجاج خطوط عمودی اهمیت حیاتی دارد. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن استفاده از لنز تیلت-شیفت می‌تواند ابزار مناسبی برای دستیابی به تقارن کامل در بناهای مرتفع باشد.
۲. تقارن افقی:
این نوع تقارن اغلب در عکاسی طبیعت و مناظر کاربرد دارد. انعکاس کوه‌ها یا درختان در سطح دریاچه آرام، بارزترین نمونه است. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن عکاس حرفه‌ای باید توجه کند که قرار دادن خط افق دقیقاً در مرکز قاب می‌تواند باعث از دست رفتن پویایی شود؛ مگر اینکه هدف اصلی نمایش تقارن باشد. برای جلوگیری از یکنواختی، گاهی می‌توان با تغییر نوردهی در بخش آسمان یا زمین، کنتراستی ایجاد کرد که ترکیب را جذاب‌تر کند.
۳. تقارن شعاعی:
در این نوع، عناصر تصویر حول یک نقطه مرکزی قرار می‌گیرند. نمونه‌ی کلاسیک آن گنبدهای مساجد یا گل‌های شکوفه‌دار است. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن استفاده از دیافراگم‌های کوچک‌تر (f/8 به بالا) به عکاس کمک می‌کند تا تمام جزئیات الگوهای شعاعی با وضوح کافی ثبت شوند. همچنین انتخاب زاویه دید دقیقاً از مرکز اهمیت زیادی دارد، زیرا هرگونه انحراف باعث برهم خوردن نظم بصری خواهد شد.
۴. تقارن بازتابی:
تقارن ناشی از بازتاب در آب، شیشه یا فلزات صیقلی، یکی از پرکاربردترین تکنیک‌ها برای ایجاد تصاویر شاعرانه است. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن در اینجا کنترل بر شرایط محیطی اهمیت دارد؛ برای مثال برای عکاسی از بازتاب در آب، نیاز به سطحی کاملاً آرام دارید. بسیاری از عکاسان حرفه‌ای برای دستیابی به چنین شرایطی صبح زود یا غروب که باد کمتر است عکاسی می‌کنند. همچنین استفاده از سه‌پایه برای تضمین ثبات قاب ضروری است.
الگوها و نقش آن‌ها در ایجاد ریتم بصری
الگوها برخلاف تقارن الزاماً حول محور مشخصی شکل نمی‌گیرند، بلکه از تکرار خطوط، اشکال، رنگ‌ها یا بافت‌ها به وجود می‌آیند. کارکرد اصلی الگوها ایجاد ریتم بصری است. درست مانند موسیقی که با تکرار نت‌ها و تغییرات جزئی جذابیت پیدا می‌کند، در عکاسی نیز الگوها بیننده را در مسیر دیدن تصویر هدایت می‌کنند. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن در عکاسی معماری، تکرار ستون‌ها یا پنجره‌ها می‌تواند به القای نظم کمک کند. در عکاسی خیابانی، صف‌های مکرر دوچرخه یا خودروها می‌توانند داستانی درباره‌ی زندگی شهری روایت کنند.
نکته‌ی مهم برایالگوها وتقارن در عکاسی مدرن است که الگوها نباید صرفاً به‌عنوان تزئین در عکس ظاهر شوند؛ بلکه باید در خدمت مفهوم کلی تصویر باشند. به‌عنوان مثال، تکرار کاشی‌های سنتی در مسجد می‌تواند حس بی‌پایانی و معنویت را القا کند، در حالی که تکرار چراغ‌های نئون در یک خیابان می‌تواند ریتم پرهیجان زندگی مدرن را بازتاب دهد.
تکنیک‌های تخصصی برای یافتن و ثبت تقارن و الگو
یکی از ویژگی‌های عکاسان حرفه‌ای توانایی دیدن آن چیزی است که چشم عادی از کنار آن عبور می‌کند. برای کشف تقارن و الگوها، تمرین دیدن ضروری است. استفاده از ویزور یا نمایشگر زنده دوربین برای تقسیم‌بندی قاب و بررسی خطوط راهنما بسیار مؤثر است. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن در بسیاری از دوربین‌های حرفه‌ای می‌توان شبکه‌ی ترکیب‌بندی (grid) را فعال کرد تا به یافتن محورهای تقارن کمک کند.
از لحاظ تجهیزات، استفاده از لنزهای پرایم با اعوجاج کمتر می‌تواند به ثبت دقیق‌تر خطوط کمک کند. در ثبت الگوها، توجه به عمق میدان نقش اساسی دارد. اگر هدف ثبت یک الگوی تکرارشونده تا بی‌نهایت است، باید دیافراگم بسته‌تر انتخاب شود تا جزئیات در عمق میدان گسترده حفظ شوند. اما اگر هدف تأکید بر بخشی از الگو باشد، باز کردن دیافراگم و محو کردن پس‌زمینه بهترین راهکار است.
نقش نور در تقویت تقارن و الگوها
هیچ عکسی بدون نور معنا ندارد، اما درالگوها وتقارن در عکاسی مدرن نور نقشی دوچندان پیدا می‌کند. نور می‌تواند الگوها را آشکار یا پنهان کند و حتی تقارن را برجسته‌تر نماید. الگوها وتقارن در عکاسی مدرن نور جانبی در معماری باعث می‌شود سایه‌ها الگوهای سه‌بعدی بنا را نمایان کنند. نور مستقیم از بالا در عکاسی کلوزآپ می‌تواند تقارن گل‌ها را آشکار سازد. استفاده خلاقانه از سایه‌ها نیز خود می‌تواند الگوهایی ثانویه ایجاد کند که مکمل تقارن اصلی تصویر باشند.
تقارن و الگوها در ژانرهای مختلف عکاسی
معماری: شاید هیچ ژانری به اندازه معماری برای نمایش تقارن مناسب نباشد. بناهای کلاسیک به‌طور ذاتی با محورهای تقارن ساخته می‌شوند. اما عکاس باید مراقب اعوجاج پرسپکتیو باشد و گاهی از ابزارهای اصلاح دیجیتال استفاده کند.
پرتره: در پرتره، تقارن کامل ممکن است باعث خشکی تصویر شود. اما قرار دادن سوژه در مرکز قاب و استفاده از پس‌زمینه‌ی متقارن می‌تواند قدرت و صلابت به تصویر ببخشد. الگوهای تکراری در لباس یا زیورآلات نیز می‌توانند به غنای بصری پرتره کمک کنند.
طبیعت: از بال‌های پروانه گرفته تا گلبرگ‌های آفتابگردان، طبیعت سرشار از تقارن و الگوست. اما کنترل شرایط محیطی برای عکاس دشوارتر است. استفاده از فیلتر پلاریزه برای حذف بازتاب‌های ناخواسته در برگ‌ها یا آب می‌تواند به نمایش بهتر الگوها کمک کند.
عکاسی خیابانی: در این ژانر، الگوها گاهی غیرمنتظره ظاهر می‌شوند؛ مانند صف عابران یا چراغ‌های راهنمایی. عکاس خیابانی باید سرعت عمل و چشمی تیزبین داشته باشد تا در کسری از ثانیه الگو را شناسایی و ثبت کند.
شکستن تقارن و الگو برای خلق تنوع بصری
هرچند تقارن و الگوها به‌خودی‌خود جذاب‌اند، اما استفاده‌ی مداوم و بدون تغییر می‌تواند به یکنواختی منجر شود. در اینجاست که «شکستن الگو» به یک تکنیک خلاقانه تبدیل می‌شود. قرار دادن یک عنصر متفاوت در میان الگو، مانند یک پنجره باز در میان ده‌ها پنجره بسته، یا یک گل قرمز در میان گل‌های سفید، باعث ایجاد نقطه‌ی کانونی قوی می‌شود. در پرتره نیز کمی تغییر زاویه‌ی سر یا حالت دست می‌تواند تقارن کامل را بشکند و به تصویر زندگی ببخشد.
خطاهای رایج در استفاده از تقارن و الگوها
عکاسان تازه‌کار معمولاً به دام چند خطای رایج می‌افتند:
قرار دادن خط افق دقیقاً در مرکز بدون هدف مشخص.
پر کردن بیش‌ازحد قاب با الگوهای مشابه بدون ایجاد نقطه‌ی تمرکز.
استفاده از لنزهای واید با اعوجاج شدید که تقارن را مخدوش می‌کند.
نادیده گرفتن نور که می‌تواند الگوها را محو یا برجسته کند.
برای اجتناب از این اشتباهات، عکاس باید همواره هدف تصویری خود را مشخص کند: آیا تقارن یا الگو قرار است مفهوم اصلی تصویر باشد یا تنها ابزاری برای تقویت روایت بصری؟
تمرین‌های عملی برای تقویت مهارت در تقارن و الگوها
برای تسلط بر این مفاهیم، تمرین مستمر ضروری است. چند تمرین پیشنهادی:
انتخاب یک بنای متقارن و تلاش برای ثبت آن از چند زاویه با لنزهای مختلف.
پیدا کردن یک الگوی طبیعی (مثلاً برگ‌ها یا سنگ‌ریزه‌ها) و ثبت آن با تغییر عمق میدان.
عکاسی خیابانی با هدف کشف الگوهای پنهان در جمعیت یا اشیاء روزمره.
تمرین شکستن الگو با قرار دادن یک عنصر متضاد در قاب.
نتیجه‌گیری
الگوها وتقارن در عکاسی مدرن از بنیادی‌ترین اصول ترکیب‌بندی در عکاسی هستند که قدرت آن‌ها ریشه در روان‌شناسی ادراک انسان دارد. عکاس حرفه‌ای با شناخت عمیق این مفاهیم می‌تواند تصاویر نه تنها زیبا، بلکه تأثیرگذار و به‌یادماندنی خلق کند. مهم‌تر از همه، استفاده آگاهانه و خلاقانه از تقارن و الگوها باعث می‌شود که عکس‌ها صرفاً بازنمایی واقعیت نباشند، بلکه روایتگر داستانی باشند که در ذهن بیننده ماندگار خواهد شد.
تهیه وتنظیم : نمایندگی دوربین کانن
